જીપીએસસીની મુખ્ય પરીક્ષા જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ કરતા પ્રાપ્ત કરેલ જ્ઞાનની લેખિત રજૂઆત પર વધુ ભાર આપે છે. તમે જ્ઞાન કે જાણકારી મેળવો એ જેટલું મહત્ત્વનું છે એથી પણ વધારે મહત્ત્વ તમે મેળવેલ જ્ઞાન કે જાણકારીને લેખિત સ્વરૂપે પદ્ધતિસર રજૂ કરવાનું છે. જીપીએસસીની મુખ્ય પરીક્ષામાં તમારા ઉત્કૃષ્ટ લેખન કૌશલ્ય વડે તમે નિર્ધારિત સમયમર્યાદામાં કેટલું સચોટ લખી શકો છો એ સૌથી મહત્ત્વની બાબત છે. લેખિત પરીક્ષામાં મેરીટ જેટલું ઊંચું રહેશે એટલું ઈન્ટરવ્યુનું બોદરેશન ઓછું થશે અને પસંદગીની તકો ઉજળી બનશે.

પરીક્ષાની તૈયારીની વાત કરીએ તો મુખ્ય પરીક્ષાની તૈયારીને ત્રણ ભાગમાં વહેંચી શકાય, એક છે વાંચન અને બીજું લેખન અને ત્રીજું અવલોકન. આમાં અવલોકનનો ઉપયોગ માટેભાગે વર્તમાન ઘટનાપ્રવાહોથી વાકેફ રહેવા માટે ઈન્ટરનેટ, ન્યુઝ ચેનલો, સમાચાર માધ્યમો કે બીજા અન્ય માધ્યમો દ્વારા જ્ઞાનોપાર્જન માટે કરી શકાય. પરીક્ષાના સંદર્ભમાં વાત કરીએ તો વાંચન અને લેખન આ બંને પ્રવૃત્તિ એકસરખું મહત્ત્વ ધરાવે છે. પદ્ધતિસરની તૈયારી કરવા વાંચન અને લેખન બંને માટે આયોજનબદ્ધ રીતે દૈનિક સમય ફાળવવો જ રહ્યો. આયોજનબદ્ધ રીતે તૈયારી અને મહેનત કરશો તો ઓછા સમયમાં પણ તમે સારી રીતે પરીક્ષાની તૈયારી કરી શકશો.

વાંચવા માટે સામગ્રીની વાત કરીએ તો આજના સ્પર્ધાત્મક યુગમાં વાંચનસામગ્રીની કોઈ કમી નથી, પછી એ ઓનલાઇન પાઠ્યસામગ્રી હોય કે પુસ્તક સ્વરૂપે સંદર્ભગ્રંથ હોય. જીપીએસસીના અદ્યતન અભ્યાસક્રમ પ્રમાણે દરેક વિષયની અભ્યાસ સામગ્રી એકત્રિત કરી શકાય. આ માટે સ્ટાન્ડર્ડ પ્રકાશનોનો ઉપયોગ કરવો હિતાવહ છે. આમાં જે તે વિષયના પ્રાથમિક જ્ઞાનથી શરૂ કરી સ્નાતક કક્ષા સુધીના જ્ઞાનની વિશદ જાણકારી મેળવવી આવશ્યક છે. આમાં શાળાના પાઠ્યપુસ્તકોથી શરૂ કરી સ્નાતક કક્ષાના સંદર્ભગ્રંથોનો ઉપયોગ કરી શકાય. આ બધા પુસ્તકો વાંચી શકાય તો સૌથી વધારે સારું, પણ જો એમ ન થઈ શકે તો જીપીએસસીના અભ્યાસક્રમ અનુસાર સંબંધિત પ્રકરણો અલગ તારવીને એ મુજબ તૈયારી કરી શકાય. જીપીએસસી મુખ્ય પરીક્ષામાં ૧૫૦ ગુણનું એક એવા કુલ છ પેપર આપવાના હોય છે.

સામાન્ય અભ્યાસ પેપર – ૧

આમાં (અ) ભારતનો ઈતિહાસ (બ) સાંસ્કૃતિક વારસો અને (ક) ભૂગોળનો સમાવેશ થાય છે.

સામાન્ય અભ્યાસ પેપર – ૨

આમાં (અ) ભારતીય રાજનીતિ અને બંધારણ (બ) જાહેર વહીવટ અને શાસન અને (ક) જાહેર સેવાઓમાં નૈતિકતાનો સમાવેશ થાય છે.

સામાન્ય અભ્યાસ પેપર – ૩

આમાં (અ) વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી (બ) ભારતીય અર્થતંત્ર અને આયોજન અને (ક) સ્થાનિક, રાષ્ટ્રિય અને આંતરરાષ્ટ્રિય સ્તરે વર્તમાન ઘટનાક્રમોનો સમાવેશ થાય છે.

આ વિષયોની તૈયારી માટે જીપીએસસીના અભ્યાસક્રમ અનુસાર શાળાના પાઠ્યપુસ્તકોથી શરૂ કરી સ્નાતક કક્ષાના સંદર્ભગ્રંથોનો ઉપયોગ કરી શકાય. સ્નાતક કક્ષાના સંદર્ભગ્રંથો માટે મોટાભાગે અગ્રણી પ્રકાશકોનાં સ્ટાન્ડર્ડ પ્રકાશનો ઉપયોગમાં લઈ શકાય. અંગ્રેજી પર સારી પકડ હોય અને બરાબર સમજીને લખી શકતા હો તો અંગ્રેજી ભાષાના સંદર્ભગ્રંથોનો પણ ઉપયોગ કરી શકાય. આ વિષયો એવા છે જેમાં તમારે સૌથી વધારે મહેનત કરવાની આવશ્યતા છે, જેમાં અભ્યાસ સામગ્રીની સાથે સાથે બીજી કેટલીક પ્રયુક્તિઓ કે ટૂલ્સ જેમ કે ઈન્ટરનેટ પર ઉપલબ્ધ સંબંધિત માહિતી, ઈ-પુસ્તક સ્વરૂપે ઉપલબ્ધ સંદર્ભગ્રંથો, સંબંધિત સંસ્થાનો (જેમ કે નીતિ આયોગ, ચૂંટણી પંચ, વગેરે) કે મંત્રાલયો (જેમ કે કાયદા મંત્રાલય, વાણિજ્ય મંત્રાલય વગેરે) કે વિભાગો (જેમ કે પ્રશાસનિક વિભાગ, સાંસ્કૃતિક વિભાગ વગેરે)ની વેબસાઈટ, સંબંધિત વિષયને લગતી દસ્તાવેજી ફિલ્મ વગેરેમાંથી ચૂંટેલી વિગતોનો ઉપયોગ કરી શકો.

આ વિષયોની તૈયારી કરવા માટે અઢળક વાંચન સામગ્રી બજારમાં ઉપલબ્ધ છે. આ માટે કેટલાક વિશ્વસનિય પ્રકાશનો પુસ્તકો વસાવી શકાય. જો કે સામાન્ય અભ્યાસના પેપર્સનો વ્યાપ એટલો મોટો છે કે તમે ગમે તેટલી તૈયારી કરો એ ઓછી જ પડે. વળી, સામાન્ય અભ્યાસના વિષય માટે વધુ સમય આપવા જતા બીજા વિષયોને અન્યાય થવાની પણ શક્યતા રહે છે, તેથી આયોજનબદ્ધ રીતે તૈયારી કરવી અનિવાર્ય છે.

આ ઉપરાંત સ્થાનિક, રાષ્ટ્રિય અને આંતરરાષ્ટ્રિય સ્તરના વર્તમાન ઘટનાક્રમોનોથી માહિતગાર રહેવા માટે રોજે રોજ અગ્રણી અખબારો, સમાચાર ચેનલો, સામયિકો, મનોરમા ઈયરબુક, સીએસઆર, પ્રતિયોગિતા દર્પણ, વગેરેનું સતત વાંચન તેમજ ઈન્ટરનેટ, ન્યુઝ ચેનલો અને સમાચાર માધ્યમોમાં એનું વિશ્લેષણાત્મક અવલોકન ખૂબ જ ઉપયોગી સાબિત થાય છે. ટૂંકમાં સામાન્ય અભ્યાસ એવો મહાસાગર છે જેમાં વાંચનની સાથે સાથે તમારે આંખ, કાન અને મન સતત ખુલ્લા અને સજાગ રાખવાના હોય છે અને પ્રવર્તમાન રાષ્ટ્રિય તેમજ આંતરરાષ્ટ્રીય ઘટનાપ્રવાહોથી માહિતગાર રહેવાનું હોય છે.

ગુજરાતી:

ગુજરાતી ભાષા લખવામાં મનાય છે એટલી સહેલી નથી. એ માટે ચીવટપૂર્વકના અભ્યાસ દ્વારા વ્યાકરણ સહિત ભાષાની પાયાની જાણકારી મેળવવી અને ગ્રહણ કરવી જ રહી. અભ્યાસક્રમની જરૂરિયાત મુજબ નિબંધ, વિચાર-વિસ્તાર, સંક્ષેપીકરણ, ગદ્ય સમીક્ષા, ભાષણો, ઉદ્દબોધનો, નિવેદનો, પત્રલેખન, અહેવાલ લેખન, અખબારી યાદી (પ્રેસનોટ), દ્રશ્ય આલેખન, સંપાદન, ભાષાંતર, વ્યાકરણના પ્રાથમિક મુદ્દાઓ, જોડણીના નિયમો, પ્રત્યયો, વિશેષણો, સમાનાર્થી, વિરુદ્ધાર્થી, જોડણી, સંધિ, સમાસ, અલંકાર, છંદ, રૂઢિપ્રયોગ, કહેવતો, વગેરેની તૈયારી કરી શકાય. આ માટે ઘણા સ્ટાન્ડર્ડ પુસ્તકો અને સંદર્ભગ્રંથો બજારમાં ઉપલબ્ધ હોય છે એનો ઉપયોગ કરી શકાય. આ માટે પ્રાથમિક કે માધ્યમિક શાળાના પાઠ્યપુસ્તકોનો પણ ઉપયોગ કરી શકાય. ગુજરાતી ભાષા એ બહુ સંવેદનશીલ ભાષા છે એટલે લખતી વખતે તમારે વિશેષ કાળજી અને સાવધાની રાખવાની હોય છે એટલે કે વ્યાકરણ, જોડણી વગેરેનો ખ્યાલ રાખવાનો હોય છે.

અંગ્રેજી:

અંગ્રેજી એ ગુજરાતી લોકોની મોટી નબળાઈ છે, એટલે સુધી કે આપણે અંગ્રેજી પણ ગુજરાતી ભાષામાં લખાયેલ પુસ્તક દ્વારા શીખવાનો આગ્રહ રાખતા હોઈએ છીએ! તરતા શીખવું હોય તો ભીંજાયા વિના તો તમે કેવી રીતે શીખી શકો! બીજું બધું સારું હોય તેમ છતાં આપણે અંગ્રેજીમાં થોડી પછડાટ ખાતા હોઈએ છીએ. વસ્તુતઃ કેટલાક પાયાના નિયમો યાદ રાખી લઈએ અને રોજીંદા વ્યવહારમાં વપરાતા લગભગ પાંચ-સાત હજાર શબ્દોનું શબ્દ ભંડોળ મગજમાં સ્ટોર કરી લઈએ તો અંગ્રેજી ગુજરાતી કરતા વધુ સરળ ભાષા છે. અંગ્રેજી વિષયની તૈયારી માટે નિબંધ, પત્રલેખન, પ્રેસ રિલીઝ, અહેવાલ લેખન, આંખે દેખ્યો અહેવાલ, ફોર્મલ સ્પીચ, સંક્ષેપીકરણ, કોમ્પ્રિહેન્સન વગેરેનો અભ્યાસ કરવાનો રહે. આ માટે રૅન – માર્ટિનનું હાઈસ્કૂલ ઈંગ્લીશ ગ્રામર એન્ડ કમ્પોઝીશન કે તમને અનુકૂળ બીજા કોઈપણ પ્રકાશનનું પુસ્તક પર્યાપ્ત છે. બાકી રહ્યું એ રોજે રોજ અંગ્રેજીમાં સમાચાર કે બીજી કોઈ સામગ્રી મોટેથી વાંચવાનો, અંગ્રેજી સાંભળવાનો અને જેવું આવડે એવું અંગ્રેજી બોલવાનો મહાવરો રાખવાની પણ એટલી જ આવશ્યકતા છે. પેલી તરવાની પ્રક્રિયાની જેમ જ્યાં સુધી તમે પોતે અંગ્રેજી બોલવાનું શરૂ નહિ કરો ત્યાં સુધી અંગ્રેજી શીખવા માટેનું કોઈપણ પુસ્તક કે ક્લાસીસ તમને અંગ્રેજી બોલતા કરી શકશે નહિ. તમને સમજ પડે કે ન પડે વધુ ને વધુ અંગ્રેજી વાંચન, શ્રવણ અને કથન (બોલવું) કરતા રહેશો તો આસાનીથી અંગ્રેજી પર પકડ મેળવી શકશો.

નિબંધ:

નિબંધ એ મોટેભાગે વર્તમાન પ્રવાહો, સામાજિક-આર્થિક અને રાજકીય બાબતો, પર્યાવરણીય બાબતો, સાંસ્કૃતિક અને ઐતિહાસિક બાબતો, પ્રજા જાગૃતિ કે નાગરિક સતર્કતાને લગતી બાબતો અને ચિંતનાત્મક બાબતો પર નિબંધ લખવાના થતા હોય છે. નિબંધ લેખનની તૈયારી કરવા માટે તમને ગમતા કોઈપણ એક વિષય, વિચાર કે શબ્દપ્રયોગને લઈને એના પર અને એને આનુષાંગિક અન્ય બાબતોના સકારાત્મક અને નકારાત્મક પાસાઓ પર ચિંતન-મનન કરતા રહી વિચારોનો વિસ્તાર કરતા રહેવાની અને એના અગત્યના મુદ્દાઓ લખતા રહેવાની પ્રેક્ટિસ કરતા રહો. નિબંધ લખવા માટેની સૌથી આસાન રીત છે જે તે વિષયને લગતા ચારથી પાંચ કે તેથી વધારે મુખ્ય મુદ્દાઓ કાગળ પર ટપકાવી લો. ત્યારબાદ આ મુદ્દાઓને પ્રસ્તાવના, મધ્ય ભાગ અને સારાંશ અથવા તારણ એમ ત્રણ વિભાગમાં વહેંચી મુદ્દાઓ પર અલગ-અલગ વાક્યો બનાવી એનો ક્રમશ: વિસ્તાર કરતા જશો તો એક સરસ મજાનો નિબંધ તૈયાર થઈ જશે. નિબંધની મજા એ છે કે તમે કોઈપણ બંધન વિના તમારા વિચારોનો વિસ્તાર કરી શકો છો.

કેટલીક મહત્ત્વપૂર્ણ બાબતો:

તમે દરરોજ કેટલા કલાક વાંચો છો એ એટલું અગત્યનું નથી જેટલું અગત્યનું તમે શું વાંચો છો અને કેટલું ઉપયોગી વાંચો છો એ છે. તમે જે કાંઈ વાંચો છો એ પરીક્ષા માટે ઉપયોગી છે એની ખાતરી કરો. માત્ર વિશ્વસનિય હોય એવી જ માહિતીને પ્રાધાન્ય આપો. જીપીએસસીના અભ્યાસક્રમને આધારે વિષય અને પ્રકરણ વાર તૈયારી કરવા તમારે એક અભ્યાસ સીમા નક્કી કરવાની છે જેની અંદર રહી તમારે વિષયવસ્તુના મૂળથી લઈ ટોચ સુધીની તૈયારી કરવાની રહે છે.

વાંચનમાં એકાગ્રતા એ એક મોટી સમસ્યા છે. વળી, વાંચન એ એવી નિષ્ક્રિય પ્રવૃત્તિ છે જેમાં વાંચન કરતા કરતા તમારું મન વારે વારે બીજે ક્યાંક આંટો મારી આવે છે એટલે વાંચનમાં એકાગ્રતા જળવાતી નથી. આનો એક ઉપાય એ છે કે માત્ર એકલું વાંચન ન કરતા વાંચતી વખતે એવી અગત્યની બાબતો, શબ્દરચના કે આંકડાને હાઈલાઈટર વડે હાઈલાઈટ કરવાનું રાખો જે તમારા જવાબમાં અગત્યનો મુદ્દો બની શકે એમ છે. આમ કરવાથી પ્રશ્નના જવાબ માટે તમારા મુદ્દા બનતા જશે જેનો વિસ્તાર કરી તમે પરીક્ષામાં જવાબ લખી શકશો. આમ કરવાથી વાંચનની સાથે પ્રવૃત્તિ ભળવાથી તમે સક્રિય બનશો અને વાંચનમાં તમારી એકાગ્રતા જળવાઈ રહેશે. વાંચન કરતી વખતે અગત્યના મુદ્દાઓ એક અલગ નોટમાં લખતા રહેશો તો પરીક્ષાના અંતિમ દિવસોમાં વાંચવામાં કામ લાગે એવી એક સરસ નોટ પણ તૈયાર થઈ જશે.

આગળ જણાવ્યું એમ જીપીએસસી પરીક્ષામાં લેખન કૌશલ્ય વધારે મહત્ત્વનું છે તેથી એકલા વાંચન કે અભ્યાસ કરવાથી નહિ ચાલે તમે વાંચેલ કે તૈયાર કરેલ સામગ્રીને લખતા રહેવાની પણ એટલી જ જરૂર છે. શરૂઆતમાં બધું યાદ નહિ આવે તો પણ વાંચન કરતી વખતે જે મુદ્દાઓ તમે હાઈલાઈટ કર્યા છે એ તો ચોક્કસ યાદ રહેશે જ. જો તમે એ મુદ્દા લખશો અને પછી એના પર વિચાર કરી તમારા શબ્દોમાં વાક્યો બનાવી એનો વિસ્તાર કરવાનો પ્રયત્ન કરશો તો તમને જવાબ લખવાની પ્રેક્ટિસ થશે.

તૈયારી કરવા માટે તમે જે આયોજન કરેલ હોય એમાં દિવસના અમુક કલાક તો લખવાની પ્રેક્ટિસ કરો કરો ને કરો જ. શરૂઆતમાં વાંચનમાંથી જે યાદ રહ્યું હોય એ લખવાની પ્રેક્ટિસ કરો, પછી ધીમે ધીમે તમારી રીતે પ્રશ્નો બનાવી એના જવાબો લખવાની પ્રેક્ટિસ કરો અને પછી જીપીએસસીની પરીક્ષામાં બેઠા હો એ રીતે ત્રણ કલાક અથવા જે તે પેપર માટે નિશ્ચિત કરેલ સમય મર્યાદામાં પેપર લખવાની પ્રેક્ટિસ કરો. આ માટે જીપીએસસીના પાછલા વર્ષોના પ્રશ્નપત્રો ઉપયોગમાં લઈ શકાય. લખતી વખતે તમારો જવાબ સુવાચ્ય અક્ષરોમાં તેમજ વિચારોની ક્રમિકતા સાથે મુદ્દાસર અને યોગ્ય ક્રમમાં શબ્દો વચ્ચે યોગ્ય અંતર જાળવીને લખો. શબ્દમર્યાદાની આવશ્યકતા અનુસાર દરેક મુદ્દાનો આઠથી બાર વાક્યોમાં ક્રમશ: વિસ્તાર કરતા જાઓ. આમ કરવાથી મૂળ મુદ્દાથી ભટક્યા વગર એક વિસ્તૃત જવાબ લખી શકશો. જવાબો લખતી વખતે જરૂર પડે ત્યાં આંકડાકીય માહિતી એના સ્ત્રોત સાથે રજૂ કરો અને તથ્યોનું વિશ્લેષણ કરો. તથ્યો આધારિત જવાબ લખતી વખતે તમારો વ્યક્તિગત અભિપ્રાય રજૂ ન કરતા માહિતીને આધારે તટસ્થ રીતે મૂલ્યાંકન કરો. આમ કરશો તો જ તમે પરીક્ષામાં આત્મવિશ્વાસપૂર્વક અને પદ્ધતિસર લખી શકશો.